وقتی کلمه «چابک» به گوش‌تان می‌خورد، با خود چه فکری می‌کنید؟ ممکن است کلماتی مانند «انعطاف‌پذیری» و «تطبیق‌پذیری» در ذهن متبادر شوند. تیمهای چابک یا اجایل (Agile) هم به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که سریع عمل کرده و بدون هیچ مشکل، خودشان را با تغییرات تطبیق می‌دهند. به همین خاطر هم هست که روش‌شناسی اجایل به یکی از رویکردهای محبوب مدیران پروژه تبدیل شده.
امروزه سازمان‌ها در جست‌وجوی روش‌هایی برای همگام شدن با فناوری‌های در حال تغییر و بازارهای در حال تحول هستند. وقتی رقابت بر سر سرعت است تیمهای توسعه‌دهنده باید منعطف‌تر و چالاک‌تر از قبل عمل کنند. این، نقطه‌ی ورود متدولوژی چابک (Agile Methodology) به مدیریت پروژه است.
اجایل چیست؟
رویکرد اجایل (Agile) یک رویکرد برای مدیریت پروژه و توسعهٔ نرم‌افزار است که به شما کمک می‌کند ارزش‌ها را سریع‌تر و با سردرد کمتری به مشتریان خود ارائه کنید.
تعریف اجایل به زبان ساده عبارت است از:
رویکرد یا فلسفه برای مدیریت پروژه که هدف اصلی آن، دستیابی به یک هدف طی چند مرحلهٔ کوچک است.
در این رویکرد، به‌جای اینکه روی مدیریت از بالا به پایین، پیروی از یک برنامهٔ تعیین‌شده و تحویل یکجای پروژه تمرکز کنیم، تحویل سریع، سازگاری با تغییرات و همکاری و تعامل را در اولویت قرار می‌دهیم.
به‌طور کلی، رویکرد چابک برای سرعت‌بخشیدن به اعمال تغییرات و اصلاح پروژه است تا مشتری در نهایت راضی و خوشحال باشد.
آیا کسی بهتر از خود مشتری می‌تواند به شما بازخورد دهد؟ خیر! پس دریافت مداوم بازخورد از مشتری و تعامل با او، باعث می‌شود در نهایت، همه‌چیز بر وفق مراد دل مشتری و علایق او باشد.
تیم‌ها از روش چابک استفاده می‌کنند تا بتوانند به تغییرات بازار یا بازخورد مشتریان به‌سرعت پاسخ دهند؛ بدون اینکه برنامه‌های یک‌ساله‌شان را به هم بریزند.
در رویکرد اجایل، از تکرار و چرخه برای انجام پروژه استفاده می‌کنیم: پروژه را به چند بخش تقسیم می‌کنیم و در هر چرخه، یک بخش را انجام می‌دهیم تا خروجی خوبی در اختیار مشتری بگذاریم.
«برنامه‌ریزی کافی» و بخش‌بندی کار به قطعات کوچک و مکرر به‌ندازهٔ کافی به تیم شما اجازه می‌دهد که بازخورد را دربارهٔ هر تغییر جمع آوری کرده و آن را با هزینهٔ کم در برنامه‌های آینده بهبود بخشید.
چرخه‌های زندگی تکراری یا چابک، شامل چندین تکرار یا گام‌های فزاینده به سوی تکمیل یک پروژه هستند. رویکردهای تکراری در پروژه‌ها به‌طور مکرر به کار می‌روند تا سرعت و سازگاری را ترویج دهند؛ چراکه مزیت تکرار این است که می‌توانید همان طور که پیش می‌روید تنظیمات لازم را انجام دهید و به‌جای پیروی از یک مسیر خطی، تغییرات را اعمال کنید.
ارزش ها و اصول مانیفست مدیریت چابک در تغییرات سریع و موفقیت در شرایط عدم‌اطمینان و آشفته به ما کمک می‌کند.
چیزی را امتحان می‌کنید که فکر می‌کنید در مواجهه با عدم‌قطعیت ممکن است کارساز باشد، بازخورد دریافت می‌کنید و در صورت نیاز تنظیمات و اصلاحات را انجام می‌دهید.
مدیریت پروژه اجایل چیست؟
مدیریت پروژه چابک ترجمه عبارت Agile Project Management است که با نام کوتاه شده APM نیز شناخته می‌شود. APM نوعی رویکرد است که از «تکرار» برای پروسه برنامه ریزی و مدیریت پروژه استفاده می‌کند. در واقع یک پروژه چابک با بخش‌های کوچکی به نام «تکرار شونده‌ها» تکمیل می‌شود. هر تکرار شونده نیز به وسیله تیم پروژه مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. در نهایت، از نتایج این بررسی‌ها برای بهبود هر چه بیشتر پروژه استفاده می‌شود.
شکست در پروژه ها Agile را بوجود آورد!
طبق تحیقات انجام شده توسط سازمان IEEE، حدود نیمی از پروژه های نرم افزاری با شکست مواجه میشوند یا اصطلاحا Failed میشوند. عمده دلایل شکست پروژه های نرم افزاری عبارتند از :
- زمانبندی نا مناسب
- کیفیت پائین در تولید نرم افزار
- ارتباط نداشتن با مشتری
- تحلیل نادرست نیازمندی ها
- کمبود در تست کردن نرم افزار
تفاوت Agile و Scrum در چیست؟
اسکرام در واقع یکی از فرایندهایی است که در اجایل انجام می‌شود. هر زمان که از اسکرام استفاده کنید، در واقع در حال استفاده از متد چابک هستید. البته عکس قضیه همیشه صادق نیست و ممکن است شما در حال استفاده از چابک باشید اما از اسکرام استفاده نکنید. اسکرام را می‌توان محبوب‌ترین و پراستفاده‌ترین چارچوب اجایل دانست.
اسکرام از جعبه‌های زمانی مختلفی تشکیل شده که به آنها اسپرینت می‌گویند. در این بازه‌های زمانی بخش‌های مختلف پروژه تکمیل و به مشتری تحویل میشوند. این جعبه‌های زمانی به‌صورت بازه‌های ۲ تا ۴ هفته‌ای هستند. در روش اسکرام تأکید بر تجربه‌گرایی است. یعنی از دانش و مهارتی که حاصل تجربه و تصمیم‌گیری است، استفاده می‌کند.
یکی از باورهای موجود در این روش این است که به جای اینکه پروژه به طور کامل تکمیل شود و در نهایت متوجه شکست شوید، در ابتدا با انجام بخش‌های کوچک، شکست زودهنگام را در صورت وجود، تجربه کرده و هزینه کمتری را متحمل شوید.
متد Agile برای چه پروژه‌هایی مناسب است؟
روش چابک برای زمانی مناسب است که:
- شرکت با پروژه جدیدی روبرو شده که هیچ تجربه‌ای در آن ندارد، در این حالت ممکن است تیم پروژه با خطاهای تکراری و غیرقابل پیش‌بینی مواجه شوند.
- سازمان یا شرکت با پروژه‌ای روبرو شده که نیازمند تغییر و همچنین ارتباط مداوم و مستمر با مشتری است.
استفاده از متد Agile در این شرایط می‌تواند تیم پروژه را به بهترین شکل ممکن یاری کند و منجر به تولید محصولات کارآمد، مشتریان راضی و انگیزه بیشتر تیم پروژه شود.
قدم‌های متدولوژی اجایل
حالا که می‌دانیم متدولوژی اجایل چیست و با اصول و مزایای روش اجایل آشنا شدیم، وقت آن است که مراحل چرخه‌ی متدولوژی اجایل را نیز مرور کنیم. چرخه‌ی متدولوژی چابک شامل ۶ قدم است:
- ایده (Concept)
- اولین قدم روش اجایل مشخص کردن و اولویت‌بندی پروژه‌هاست. بنشینید و با تیم خود و ذی‌نفعان به هم‌فکری بپردازید و فرصت‌های کسب‌وکار را شناسایی کنید. زمان و هزینه‌ی موردنیاز برای تکمیل هر پروژه را نیز باید تخمین بزنید. سپس می‌توانید پروژه‌های مناسب و ارزش‌مند را مشخص کنید و از این طریق به اولویت‌بندی لیست بک‌لاگ پروژه‌تان (Project Backlog) بپردازید.
- نقطه‌ی شروع (Inception)
- پس از اینکه نوع پروژه خود را دانستید نوبت به آن می‌رسد که چگونه آن را به پایان برسانید. به چه کسانی در تیم خود نیاز دارید؟ الزامات ابتدایی مشتری چیست؟ به‌کمک یک دیاگرام به شرح مسئولیت‌های تیم و کارهایی که باید در هر برهه‌ی زمانی انجام شوند بپردازید.
- تبدیل ایده به واقعیت (Iteration)
- تبدیل ایده به واقعیت مرحله‌ی بعدی از روش اجایل است. پس از مشخص شدن و تأیید اولین پروژه، نوبت به تیم توسعه می‌رسد که در اولین مرحله از تبدیل ایده‌ی محصول به واقعیت، وارد عمل شود. اولین گردش کار (Workflow) در این مرحله شامل موارد زیر است:
- الزامات (Requirements): الزامات را بر اساس بک‌لاگ محصول و بازخورد ذی‌نفعان مشخص کنید؛
- توسعه (Development): طبق الزامات مشخص‌شده به توسعه‌ی محصول بپردازید؛
- آزمایش (Testing): برای ارزیابی ویژگی‌‌های محصول و کشف مشکلات به تضمین کیفیت بپردازید؛
- ارائه (Delivery): محصولی قابل استفاده تولید کنید؛
- بازخورد (Feedback): به دریافت بازخورد از مشتریان و ذی‌نفعان بپردازید تا در تبدیل ایده به واقعیت برای محصولی دیگر الزامات را مشخص کنید.
- انتشار (Release)
- پس از تبدیل چندین و چندباره ایده‌ها به واقعیت زمان انتشار محصولی نهایی می‌رسد. شما طی مرحله‌ی انتشار به آزمایش و تضمین کیفیت نهایی می‌پردازید تا هرگونه اشکال (Bug) شناسایی، ایرادات رفع و مستند سازی کاربر (User Documentation) پیش از عرضه‌ی محصول، نهایی شود.
- تولید (Production)
- اکنون محصول شما در دسترس مردم است! مرحله‌ی تولید یعنی نمایش شما در حال اجراست. آیا تیم شما پایش و پشتیبانی مستمری دارد تا روند کار محصول را بدون مشکل نگه دارد و مطمئن شود کاربران نحوه‌‌ی استفاده از آن را بلد هستند؟
- بازنشستگی (Retirement)
- بازنشستگی آخرین مرحله از چرخه‌ی متدولوژی اجایل است. وقتی محصول شما بلااستفاده، غیرضروری و آماده‌ی جایگزین شدن است وارد مرحله‌ی بازنشستگی می‌شود. این مرحله از روش اجایل شامل تمامی فعالیت‌های مربوط به پایان عمر مفید محصول (End-Of-Life Activities) است مانند اطلاع‌رسانی به مشتریان و خارج کردن محصول از مرحله‌ی تولید.
چه کسی بیانیه اجایل را نوشت؟
مانیفست اجایل در ماه فوریه سال ۲۰۰۱ میلادی و در یک پیست اسکی در ایالت یوتا شکل گرفت. ۱۷ نماینده با پس‌زمینه‌های شغلی در حوزه برنامه‌نویسی و توسعه گرد هم آمدند تا تصمیم بگیرند که روش‌شناسی اجایل چیست و راهکارهایی تازه برای فرایندهایی قدیمی بیابند که در گذر زمان، ناامیدکننده ظاهر شده بودند. عقیده کلی بر این‌ست که با امضا شدن بیانیه اجایل، نویسندگان این مانیفست اساسا دنیای توسعه نرم‌افزار را دگرگون کردند.
این گروه از افراد بعدا تحت عنوان «ائتلاف اجایل» (Agile Alliance) شناخته شدند. بعد از عرضه بیانیه اجایل، این ائتلاف به شکل یا سازمان بین‌المللی و غیر انتفاعی درآمد، سازمانی که اکنون بیش از ۷۲ هزار عضو در سراسر جهان دارد. Agile Alliance اکنون کنفرانس‌هایی را به صورت سالانه برگزار کرده و در صدد پشتیبانی از گروه‌های محلی برمی‌آید.
اکنون که این مقاله را می‌خوانید، بیش از دو دهه از زمان تولد مانیفست اجایل می‌گذرد. در این مدت، تیم‌هایی که در اقصی نقاط جهان فعالیت می‌کنند، همگی به پیروی از ۴ ارزش و ۱۲ اصلی که در بیانیه آمده مشغول شده‌اند. بنابر چهاردهمین گزارش سالانه وضعیت اجایل، بیش از ۹۵ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی تایید می‌کند که سازمان‌شان به سراغ روش‌های توسعه محصول چابک رفته است. اگرچه بیانیه اجایل در اصل برای جامعه توسعه نرم‌افزار طراحی شده بود، اما اکنون به منبعی کلیدی برای هرجور پروژه‌ای که بتوان تصور کرد، تبدیل شده است. در گزارش وضعیت اجایل آمده که اکنون در حوزه فناوری اطلاعات، بازاریابی، منابع انسانی و فروش هم به اصول اجایل توجه می‌شود.
۴ تصور اشتباه دربارهٔ رویکرد اجایل که دردسرسازند!
تصور اشتباه دربارهٔ هر موضوعی باعث می‌شود نتوانیم به‌خوبی از آن بهره ببریم. به عبارتی، با استناد به همین تصورها، تصمیم می‌گیریم قید آن را بزنیم.
اجایل هم یکی از آن چیزهایی است که تصورهای اشتباه زیادی حول آن ایجاد شده است که در این بخش، به ۴ مورد مهم اشاره می‌کنیم.
اجایل معجزه می‌کند!
اجایل درمان هر دردی نیست و نمی‌توان از آن انتظار معجزه داشت؛ ولی اگر به‌درستی از آن استفاده شود، احتمال موفقیت پروژه افزایش پیدا می‌کند.
اجایل دشمن برنامه‌ریزی است
اجایل با برنامه‌ریزی سر ناسازگاری ندارد و فقط نوع برنامه‌ریزی متفاوت است. برخلاف روش‌های سنتی مثل آبشاری که برنامهٔ همه‌چیز را همان ابتدای کار مشخص می‌کنیم، برنامه‌ریزی در کل فرایند و در هر مرحله مشخص می‌شود.
پس بهتر است روی این تصور اشتباه خط قرمزی بکشیم و بگوییم:
برنامه‌ریزی اولیهٔ کمتری در اجایل داریم و برنامه‌ریزی در هر اسپرینت تا زمان تکمیل پروژه مدام انجام می‌شود.
اجایل برای پروژه‌های بزرگ مناسب نیست
چرا این تصور اشتباه است؟ چون باز هم تفاوت اجایل با روش‌های سنتی در اینجا هم دربارهٔ روش انجام کار است.
مدیریت پروژه‌های بزرگ – صرف نظر از اینکه از چه روشی استفاده شود – سخت است. فقط ما در اجایل، پروژهٔ بزرگ را به چند بخش قابل‌مدیریت کوچک تقسیم می‌کنیم و نه اینکه کل پروژه را یکجا تحویل دهیم.
اجایل روشی بی‌انضباط و به دور از نظم است!
این تصور نه‌تنها اشتباه، بلکه ناعادلانه و به دور از انصاف است. اجایل بیش از هرچیزی به نظم و انضباط وابسته است.
توسعه و تست مداوم در هر مرحله به هماهنگی، نظم و مهارت و توانایی برقراری ارتباط موثر نیاز دارد.
اگر تیم منضبط نباشد، چگونه می‌توان برای تصمیم‌گیری سریع و تغییرات فوری به آن اعتماد کرد؟
ساده‌تر بگوییم: اگر تیم بی‌انضباط باشد، پروژه شکست می‌خورد و به جایی نمی‌رسد.
